Η ΣΥΝΔΕΣΗ ΤΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΤΟΥ ΖΕΝ ΜΕ ΤΣΆΙ είναι παροιμιώδης. Έχουμε ήδη επισημάνει ότι το τυπικό της παράθεσης του τσαγιού προέρχεται από την ιεροτελεστία του Ζεν. Το όνομα του Λάο Τσε, θεμελιωτή του Ταοισμού, είναι επίσης στενά συνδεδεμένο με την ιστορία του τσαγιού. Το κινεζικό σχολικό εγχειρίδιο, που αναφέρεται στην προέλευση των ηθών και των εθίμων, γράφει ότι η τελετή της παράθεσης τσαγιού σ ένα προσκεκλημένο άρχισε με τον Κουάν Γιν, ξακουστό μαθητή του Λάο Τσε, που πρώτος προσέφερε, στην πύλη του Χαν, μια κούπα χρυσαφένια ελιξήριο στον "γέρο- Δάσκαλο". Δεν έχουμε καμιά πρόθεση ν αμαφισβητήσουμε την αυθεντικότητα τέτοιων μύθων, ιδιαίτερα, μάλιστα, πολύτιμων, αφού επιβεβαιώνουν την πρώιμη χρήση του αφεψήματος από τους ταοιστες. Το ενδιαφέρον μας για τον Ταοισμό και το Ζεν συγκεντρώνεται,εδώ, σ εκείνες τις ιδέες γύρω από τη ζωή και την τέχνη που αποτελούν έφραση αυτού που ονόμάζουμε Τεισμό.
"Η μετάφραση αποτελεί πάντοτε προδοσία", όπως παρατηρεί ένας συγγραφέας της δυναστείας των Μινγκ΄στην καλύτερη περίπτωση, είναι η ανάποδη ενός κεντήματος- όλες οι κλωστες βρίσκονται εκεί, όχι όμως η λεπτότητα των χρωμάτων ή του σχεδίου. Μήπως υπάρχει, όμως, σε τελική ανάλυση, κανένα σπουδαίο δόγμα που να μπορεί να ερμηνευθεί εύκολα; Οι αρχαίοι σοφοί δεν έδιναν ποτέ συστηματική μορφή στη διδασκαλία τους. Μιλούσαν με παράδοξα σχήματα, έτρεμαν μην ξεστομίσουν μισές αλήθειες. Στην αρχή, τους παιρνούσαν για τρελούς΄στο τέλος, όσοι τους άκουγαν έγιναν σοφοί. Ο ίδιος ο Λάο Τσε λέει με το ιδιόρρυθμο χιούμρ του: "¨οταν ακούν για το Ταό άνθρωποι μειωμένης εφυίας, γελούν με την καρδιά τους. Αν δε γελούσαν, δεν θα ήταν το Ταό!"
Ταό σημαίνει, κυριολεκτικά, Μονοπάτι. Έχει μεταφραστεί πολλές φορές ως Δρόμος, Απόλυτο, Νόμος, Φύση, Υπέρτατος Λόγος, Τρόπος. Αυτές οι αποδόσεις δεν είναι λανθασμένες, γιατί η χρήση του όρου από τους ταοιστές αλλάζει ανάλογα με το περιεχόμενο της ερώτησης. Ο ίδιος ο Λάο Τσε αναφερόταν μέσα σ αυτό ως εξής: "Υπάρχει κάτι που ολα τα περιέχει και που υπάρχει πρωτού υπάρξει ο Ουρανός κι η Γη. Πόσο σιωπηλό! Πόσο μοναχικό! Είναι μοναδικό και δεν αλλάζει. περιστρέφεται δίχως κίνδυνο γύρω από τον εαυτό του΄είναι η μητέρα του Σύμπαντος. Δε γνωρίζω το όνομά του,γι αυτότο αποκαλώ Μονοπάτι. Με δισταγμό το ονομάζω Άπειρο.Το Άπειρο είναι το φευγαλαίο, το Φευγαλαίο είναι κείνο που χάνεται, εκείνο που χάνεται επανακάμπτει"
Το Ταό είναι πιο πολύ η Πορεία παρά ο Δρόμος. Είναι το Πνεύμα της Κοσμικής Αλλαγής, η συνεχής ανάπτυξη. Αναδιπλώνεται για να παράγει νέες μορφές. Συσπειρώνεται σαν το δράκοντα, το αγαπημένο σύμβολο των ταοιστών. Πυκνώνει κι αραιώνει σαν τα σύννεφα. Μπορεί ν αναφερθεί κανείς στο Ταό ονομάζοντας το Μεγάλη Μετάβαση. Το Ταό είναι η Διάθεση του Σύμπαντος. Το Απόλυτό του είναι το Σχετικό.
Πρέπει να χουμε πρώτα απ όλα υπόψη πως ο Ταοισμός, όπως και ο γνήσιος διάδοχος του το Ζεν, αντιπροσωπέυει την ατομοκιστική τάση του Νοτιοκινεζικού νου, σε αντιδιαστολή με τον κομμουνισμό της Βόρειας Κίνας που εκφράζεταιμέσω του Κομφουκιανισμού. Το Μεσαί Βασίλειο έχει μέγεθος όσο όλη η Ευρώπη΄υπάρχει μια διαφοροποίηση ιδιοσυγκρασιών, που ορίζεται από τα δύο ποτάμια συστήματα που το διασχίζουν. Ο Γιανγκτσέ Κιανγκ και ο Χουάνγκ Χο είναι, αντίστοιχα η Μεσόγειος και η Βαλτική. Ακόμα και σήμερα, περ όλους τους αιώνες της ενοποίησης, ο Νότιος κινέζος διαφέρει στη σκέψη και τις πεποιθήσεις από εκείνον που ανήκει στην Τευτονική. Τα παλιά χρόνια, που η επικοινωνία ήταν πιο δύσκολη απ ότι σήμερα, και ιδιαίτερα στην εποχή της φεδουαρχίας, αυτή η διαφορά σκέψης ήταν πολύ πιο έκδηλη. Η τέχνη και η ποίηση του ενός αποπνέει μιαν ατμόσφαιρα εντελώς ξεχωριστή από του άλλου. Στον Λάο Τσε και τους μαθητές του, καθώς και τον Κουτσουγκέν, τον πρόδρομο των φυσιολατρών ποιητών του Γιανγκτσέ Κιανγκ, βρίσκουμε ένα ιδεαλοσμό εντελώς ασυμβίβαστο με τις πεζές, ηθικοδιδακτικές αντιλήψεις των συγχρονων βόρειων συγγραφέων. Ο Λάο Τσε έζησε πέντε αιώνες πριν από την εποχή του Χριστιανισμού.
Το σπέρμα της ταοιστικής θεώρησης εντοπίζεται πολύ πριν από την έλευση του Λάο τσε, του επονομαζόμενου "σοφού παιδιού". Τα αχαικά γραπτά μνημεία της κίνας, και ιδιαιέτερα το βίβλίο των Αλλαγών προαναγγέλουν τη σκέψη του. Ο μεγάλος όμως σεβασμός προς τους νόμους και τα έθιμα εκείνης της κλασσικής περιόδου του κινέζικου πολιτισμού, που κορυφώνεται με την άνοδοτης δυναστείας των Τσου στην εξουσία, τον 12ο π.Χ. αιώνα, αναχαίτισε για μεγάλο χρονικό διάστημα την εξέλιξη του φιλοσοφικού ρεύματος του ατομικισμού. Μόνο μετά την κατάρρευση της δυναστείας των Τσου και την ιδρυση αναρρίθμητων ανεξάρτητων βασιλείων μπόρεσε ο ατομικισμός ν ανθίσει, μέσα στην γονιμότητα της ελεύθερης σκέψης. Ο Λάο Τσε και ο Σόσι (Τσουάνγκ Τσε), νότιοι και οι δύο, είναι οι σπουδαιότεροι εκφραστές της Νέας Σχολής. Από την άλλη μεριά, ο Κομφούκιος, με τους πολυάριθμους μαθητές του, είχε ως στόχο τη συντήρηση των προγονικών συμβάσεων. Ο Ταοισμός δε μπορεί να γίνει κατανοητός χωρίς κάποιες ιδιαίτερες γνώσεις γύρω από τον Κομφουκιανισμό, και τ ανάπαλιν.
Είπαμε ήδη, πως το Ταιοιστικό Απόλυτο ήταν το Σχετικό. Στον τομέα της ηθικής οι ταοιστές επιτιμούσαν τους νόμους και τους ηθικούς κώδικες της κοινωνίας, επειδή για κείνους το σωστό και το λάθος δεν ήταν παρά όροι σχετικοί. Ο Ορισμός είναι πάντοτε Περιορισμός και το "σταθερό" και το "Αμετάβλητο" όροι δηλωτικοί μιας διακοπής της ανάπτηξης. Ο Κουτσουγκεν έλεγε πως " οι Σοφοί κινούν τον κόσμο". Τα ηθικά μας πρότυπα είναι γέννημα παλαιών κοινωνικών αναγκών΄πρέπει ωστόσο, η κοινωνία να παραμένει εσαεί ίδια; Η διατήρηση των κοινών παραδόσεων συνεπάγεται τη διαρκή θυσία του ατόμου χάριν του κράτους. Η εκπαίδευση, προκειμένου να διαιωνίσει την ισχυρή πλάνη, προάγει ένα είδος άγνοιας. Οι άνθρωποι δεν μαθαίνουν να είναι αληθινά ενάρετοι, παρα μόνον να συμπεριφέρονται σωστά. Γινόμαστε μοχθηροί, επειδή δεν είμαστε εσωτερικά ελεύθεροι. Δεν συγχωρούμε ποτέ τους άλλους, επειδή ξέρουμε πως εμείς οι ίδιοι είμαστε εν αδίκω. Παριστάνουμε τους ευγενείς, επειδή φοβόμαστε να πούμε την αλήθεια στους άλλους΄ καταφεύγουμε στη υπερηφάνια, επειδή φοβόμαστε να πούμε την αλήθεια στον εαυτό μας. Πώς μπορεί κανείς να πάρει τον κόσμο στα σοβαρά όταν ο ίδιος ο κόσμος είναι τόσο γελοίος; Παντού επικρατεί το πνεύμα της ανταλλαγής. Τιμή και Αγνότης! Κοιτάξτε, λοιπόν, τον αυτάρεσκο έμπορο που πουλάει στη λιανική το Καλό και το Αληθινό! Μπορεί κανείς ν αγοράσει ακόμα και μια κατ ευφημισμόν Θρησκεία, που δεν είναι στην πραγματικότητα παρά κοινή ηθική, καθαγιασμένη με άνθη και μουσική. Τι απομένει ν απογυμνώσουμε την εκκλησία από τον εξοπλισμό της; Κι ωστόσο, η επιχείρηση θερεύει, γιατί οι τιμές είναι παράλογα χαμηλές -μια προσευχή για ένα εισητήριο στον Παράδεισο, ένα πτυχίο για να γίνει κανείς ευπόληπτος πολίτης!Τρέξτε γρήγορα να κρυφτείτε -αν μάθαινε ο κόσμος την πραγματική σας χρησιμότητα, ο δημοπράτης θα σας έβγαζε αμέσως στο σφυρί! Γιατί αρέσει τόσο πολύ η αυτοδιαφήμηση σε άντρες και γυναίκες; Δεν είναι αυτό ένα ένστικτο με ρίζες στην εποχή της δουλείας;
Η κραταιότητα της Ταοιστικής θεωρίας έγκειται μέσα στη δύναμή της να διασπάσει τη σκέψη της εποχής όσο και στην ικανότητά της να κατευθύνει τα κινήματα που ακολούθησαν. Ο ταοισμός αποτελούσε ενεργή δύναμη στη διάκεια της δυναστείας των Σιν -την εποχή της κινέζικης ενοποιήσης από την οποίααπορέει το όνομα της Κίνας. Θα ήταν ενδιαφέρον να επεκτεινόμασταν, αν είχαμε χρόνο, στην επιρροή του επάνω στους τότε στοχαστές, τους μαθηματικούς, τους νομικούς συγγραφείς και τους συγγραφείς πολεμικών συγγραμάτων, τους μυστικιστές και τους αλχημιστές, και αργότερα τους φυσιολάτρες ποιητές του Γιανστσε Κιανγκ. Δε θα έπρεπε, ακόμα, να αγνοήσουμε τους Σκεπτικιστές που τους απασχολούσε αν ένα άσπρο άλογο ήταν πραγματικό επειδή ήταν 'ασπρο ή επειδή ήταν δυνατό, ούτε τους Συζητητές των Έξι Δυναστειών που, όπως και οι φιλόσοφοι του Ζεν, περιπλέκονταν σε ατελείωτες συζητήσεις γύρω από τις έννοιες του Αμιγούς και του Αφηρημένου. Πάνω απ όλα, όμως , οφείλουμε σεβασμό στον Ταοισμό για τη συμβολή του στη διαμόρφψση της κινέζικης ανθρώπινης φύσης, στην οποία προσέδωσε ευγένεια και σεμνότητα ' Ωραία σαν το θερμό νεφρίτη". Οι κινέζικη ιστορία είναι γεμάτη παραδείγματα και μύθους, στους οποίους οπαδοί του Ταοισμού - πριγκιπε΄ς και ασκητές εξίσου- ακολουθούν, με ποικιλία κι ενδιαφέροντα αποτελέσματα, τη διδασκαλία της πίστης τους. Από τους μύθους αυτούς δεν λείπουν τα ηθικά διδάγματα και τα διασκεδαστικά περιστατικά. Είναι πλούσιοι σε ανέκδοτα, αλληγορίες και αποφθεγματα. Μετά χαράς θα γινόμασταν φίλοι με τον συναρπαστικό αυτοκράτορα που ποτέ δε θα πεθάνει γιατί ποτέ δεν έζησε, κι αν ιππεύαμε τον άνεμο συντροφια με τον Λιε Τσε, θα βλέπαμε πως δε φυσά, αφού εμείς οι ίδιοι είμαστε ο άνεμος. Θα ζούσαμε έπειυα, στον αέρα, μαζί με το γέρο του Χουανγκ Χο, που αιωρείται ανάμεσα σ Ουρανό και Γη γιατί δεν ανήκει σε κανένα από τα δύο. Ακόμα και στο τραγελαφικό υποκατάστατο του ταοισμού της σημερινής Κίνας μπορούμε ν απολαύσουμε ένα πλούτο φαντασίας, που είναι αδύνατο να βρούμε σε οποιοδήποτε άλλο λατρευτικό σύστημα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου