ΤΑΟΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΖΕΝ β μέρος

 Η σημαντικότερη, όμως, συμβολή του Ταοισμού στη διαμόρφωση της ασιατικής ζωής εντοπίζεται στον τομέα της αισθητικής. Οι κινέζοι ιστορικοί αναφέρονται πάντα στον Ταοισμό αποκαλώντας τον ως την "Τέχνη του να είσαι στον κόσμο', γιατί έχει να κάνει με το παρόν - τον εαυτό μας. Μέσα σ εμάς τους ίδιους συναντά ο Θεός τη Φύση' μέσα μας αποχωρίζεται το χτες από το αύριο.Το παρόν είναι το κινούμενο Άπειρο, η γνήσια σφαίρα του Σχετικού. Η Σχετικότητα αναζητεί την Προσαρμογή' Η Προσαρμογή είναι Τέχνη. Η τέχνη της ζωής συνιστάται σε μια διαρκή αναπροσαρμογή στο περιβάλλον μας. Ο Ταοισμός δέχεται το επίγειο όπως είναι και, αντίθετα με τους Κομφουκιανιστές και τους Βουδιστές, πασχίζει να βρει την ομορφιά στον κόσμο μας του βασάνου και του πόνου. Η παραβολή των Σουνγκ με τους Τρεις Δοκιμαστές Ξυδιού αφήνει να φανεί καθαρά η φιλοσοφία του καθενός από τα τρία δόγματα: Ο Σακία Μούνι, ο Κομφούκιος και ο Λάο Τσε βρέθηκαν κάποτε μπροστά σ ένα σταμνί με ξύδι - το σύμβολο της ζωής- και βούτηξαν ο καθένας τα δάκτυλά του να το γευτούν. Ο ρεαλιστής Κομφούκιος το βρήκε ξινό, ο Βούδας πικρό' ο Λάο Τσε, όμως, το ονόμασε γλυκό.

 Οι Ταοιστές ισχυρίζονταν ότι η κωμωδεία της ζωής νπορούσε να γίνει πολύ πιο ενδιαφέρουσα αν ο καθένας προσπαθούσε να περισώσει τις ενότητες. Το να τηρεί κανείς τις αναλογίες των πραγμάτων και να κάνει τόπο στους άλλους δίχως να χάνει τη δική του θέση ήταν το μυστικό της επιτυχίας στο επίγειο δράμα. Είναι αναγκαίο να γνωρίζουμε ολόκληρο το έργο προκειμένου να παίξουμε τους επιμέρους ρόλους σωστά. Η αντίληψη του συνόλου δεν πρέπει να χάνεται ποτέ αναμεσα σ εκείνη του ατόμου. Αυτό το αξηγεί ο Λάο τσε με την περίφημη μεταφορά του Κενού. Υποστήριζε πως μόνο στο κενό έγκειται το αληθινό ουσιώδες. Η πραγματικότητα ενός δωματίου, για παράδειγμα, βρίσκεται στον κενό χώρο που περικλείεται από τους τοίχους και την οροφή, όχι στους ίδιους τους τοίχους και την οροφή. η χρησιμότητα μιας νεροκανάτας βρίσκεται στην άδεια της κοιλότητα όπου μπορεί να μπει το νερό, όχι το σχήμα της, ούτε το υλικό από το οποίο είναι φτιαγμένη. Το κενό είναι πανίσχυρο γιατί περιέχει το Παν. Στο κενό μόνο καθιστάται δυνατή η κίνηση. Εκείνος που θα μπορούσε ν αποτελέσει το κενό μέσα στο οποίο θα εισέδυαν ελευθερα οι άλλοι, θα γινόταν ο κυρίαρχος όλων των καταστάσεων. Το Ολον κυραρχεί πάντοτε στο Μέρος.
 Οι ιδέες αυτές των Ταοιστών έχουν επηρεάσει όλες τις θεωρίες μας της δράσης, ακόμα κι εκείνες της ξιφομαχίας και της πάλης. Το Ζίου Ζίτσου, ιαπωνική τέχνη της αυτοάμυνας, οφείλει το όνομά του σ ένα απ'οσπασμα του Τάο Τε Κινγκ. Στο ζιου Ζίτσου, αυτό που επιδιώκει κανείς είναι να παρατείνει και να εξαντλήση του εχθρού μέσω της μη - αντίστασης, του κενού, ενώ διαφυλάσσει τη δική του δύναμη δύναμη για να νικήσει στην τελική συμπλοκή. Στην τέχνη, η σημασία αυτής της αρχής αντιστοιχεί στη αξία του υπαινιγμού. Με την αποσιώπηση κάποιου στοιχείου δίνεται στον παρατηρητή να συμπληρώσει ο ίδιος την ιδέα: ένα αριστούργημα μας κρατά καθηλωμένους ώσπου να γίνουμε, λες, κομμάτι του. Υπάρχει ένα κενό που μας επιτρέπει να εισχωρήσουμε μέσα του, να το πληρώσουμε στον ανώτατο βαθμό της αισθητικής μας συγκίνησης.
 Ο ΄΄ανθρωπος που κατορθώνει να γίνει κύριος της Τέχνης της ζωής είναι Αληθινός Άνθρωπος των Ταοιστών. Με τη γέννησή του, εισέρχεται στο βασίλειο των Ονείρων' με το θάνατό του, αντικρύζει την πραγματικοτητα. Μετριάζει τη δική του λάμψη ώστε ν απορριφτεί από το σκοτάδι των άλλων. Είναι "απρόθυμος, σα να δισχίζει ρυακι το χειμώνα' διστακτικός σα να φοβάται τους γείτονες' γεμάτος σεβασμό σα καλεσμένος' τρεμάμενος σαν πάγος που θα λειώσει' ανεπιτήδευτος σαν ξύλο που δεν έχει ακόμα λαξευτεί' άδειος σαν την κοιλάδα και δίχως σχήμα σαν τα ανταριασμένα τα νερά". Γι αυτόν, τα τρία πολύτιμα πετράδια της ζωής είναι η Ευσπλαχνία, η Οικονομία και η Σεμνότητα.
 Αν στρέψουμε τώρα, την προσοχή μας στο Ζεν, θα δούμε ότι δίνει έμφαση στα διδάγματα του Ταοισμού. Η ονομασία Ζεν προέρχεται από τη σανσκριτική λέξη dhyan, που σημαίνει αυτοσυγκεντρωση. Η αυτοσυγκέντρωση είναι ένας από τους έξι τρόπους που φτάνει κανείς στο βουδισμό. Και τα μέλη της αίρεσης του Ζεν βεβαιώνουν πως ο Σάκια Μούνι έξηρε ιδιαίτερα αυτήν την μέθοδα στη διδασκαλία του λίγο πριν το θάνατό του, κληροδοτώντας τους κανόνες της στον επικεφαλής των μαθητών του, τον Κασιάπα. Ο Κασιάπα, ο πρώτος πατριάρχης του Ζεν, μύησε τον Ανάντα, με τη σειρά του μεταβίβασε τη μυστική γνώση σε διαδοχικούς πατριάρχες, ώσπου έφτασε στον Μπόντο Ντάρμα, τον 28ο. Ο Μπόντι Ντάρμα ήρθε στη Βόρεια Κίνα στις αρχές του 6οθ αιώνα κι έγινε ο πρώτος πατριαρχης του κινέζικου Ζεν. Υπάρχουν πολλές ασάφειες στην ιστορία αυτών των πατριαρχών και των δογμάτων τους. Από φιλοσοφική άποψη, το Ζεν μοιάζει να έχει, αρχικά, συγγένεια από τη μια πλευρά με τον Ινδικό Αρνητισμό του Ναγκαρτζούνα, κι από την άλλη με τη φιλοσοφία Γκναν, όπως διατυπώθηκε απ τον Σαντσαρατσάρια. Η πρώτη διδασκαλία του Ζεν, όπως το γνωρίζουμε σήμερα, πρέπει ν αποδωθεί στον 6ο Κινέζικο πατριάρχη Γένο (637-713), ιδρυτή του Νότιου Ζεν, που ονομάστηκε έτσι εξαιτίας της εξάπλωσης και κυριαρχίας του στη Νότια Κίνα. Τον Γένο ακολουθεί αμέσως μετά ο μεγάλος Μπάσο (πέθανε το 788), που μετέτρεψε το Ζεν σε ζωντανή επιρροή πάνω στη ζωή της Κίνας. Ο Χυακούτζο ( 719 - 8134), μαθητής του Μπάσο, ίδρυσε την πρώτη Μονή του Ζεν και καθιέρωσε ένα τελετουργικό και μια σειρά κανονισμών για την καθοδήγησή του. Στις θεωρίες της σχολής Ζεν μετά την εποχή του Μπάσο, βλέπουμε πως ο νους Γιανγκτσε Κιανγκ προσεγγίζει τους εγχώριους τρόπους σκέψης, σε αντίθεση με τον πρότερο ινδικό του ιδεαλισμό. Όσο και να επιβάλλει η υπερηφάνεια της αίρεσης κάποιου, ατίθετους ισχυρισμούς, δε μπορεί κανείς παρά να εντυπωσιαστεί από την ομοιότητα του Νότιου Ζεν με τα διδάγματα του Λάο Τσε και των ταοιστών συζητητών. Στο Ταό Τε κινγκ γίνονται ήδη νύξεις για τη σημασία της περισυλλογής και την αναγαιότητα της σωστής ρύθμισης της αναπνοής -βασικά σημεία στην άσκηση αυτοσυγκέντρωσης του Ζεν. Μερικά από τα καλύτερα ερμηνευτικά σχόλια πάνω στο βιβλίο του Λάο Τσε έχουν γραφτεί από λόγιους οπαδούς του Ζεν.
 Το Ζεν, ¨οπως και ο Ταοισμός, είναι η λατρεία της Σχετικότητας. Ένας δάσκαλος ορίζει το Ζεν ως την τέχνη να αισθάνεται κανείς τον Πολικό Αστέρα στον ουρανό του Νότου. Η Αλήθεια μπορεί να κατακτηθεί μόνο απ την κατανόηση των αντιθέτων. Τίποτα δεν είναι αληθινό πέρα από ότι αφορά τη λειτουργία του δικού μας νου. Ο Γιένο, ο έκτος πατριάρχης είδε κάποτε δύο μοναχούς που κοίταζαν τη σημαία μιας παγόδας να κυματίζει στον άνεμο. Ο ένας έλεγε "κινείται ο άνεμος", ο άλλος έλεγε "κινείται η σημαία"' ο Γιένο,όμως, τους εξήγησε πως μήτε του ανέμου, μήτε της σημαίας ήταν η αληθινή κίνηση, μα του δικου τους νου. Ο Χιακούτζο περπατούσε μια μέρα στο δάσος μ ένα μαθητή του, όταν ένας λαγός στη θέα τους τρόμαξε κι έτρεξε να κρυφτεί. "Γιατί το βάζει ο λαγός στα πόδια όταν σε βλέπει;"ρώτησε ο Χιακούτζο. "Γιατί με φοβάται", ήταν η απάντηση. "Όχι", είπε ο δάσκαλος, "είναι γιατί έχεις μέσα σου ένστικτο φονικό". Αυτός ο διάλογος μας θυμίζει εκείνον του Σόσι(Τσουάνγκ Τσε), του ταοιστή: Ο Σόσι βάδιζε ένα πρωί στην όχθη ενός ποταμού μ έναν φίλο. "Πως χαίρονται τα ψάρια στο νερό!" αναφώνησε ο Σόσι. Ο φίλος του τότε του είπε: "Εσύ δεν είσαι ψάρι' που το ξέρεις ότι τα ψάρια χαίρονται;" "Εσύ δεν είσαι εγώ", αντιγύρισε ο Σόσι. "Που το ξέρεις πως δεν το ξέρω ότι τα ψάρια χαίρονται;"
 Το Ζεν ερχόταν συχνά σ αντίθεση με τις ηθικές προασταγές του ορθόδοξου βουδισμού, όπως ακριβώς ο Ταοισμός ερχόταν σ αντίθεση με τον Κομφουκιανισμό. Για τη υπερβατική ενόραση του Ζεν. οιλέξεις αποτελούσαν εμπόδιο στη σκέψη. Τα Βουδιστικά Ιερά κείμενα δεν αποτελούν, σ όλο τους το εύρος, παρά σχόλια πάνω στην προσωπική θεώρηση των πραγμάτων. Οι οπαδοί του Ζεν, όμως, επιδίωκαν την άμεση επικοινωνία με την εσώτερη φύση των πραγμάτων, θεωρώντας τον εξωτερικό του εξοπλισμό ως πρόσκομμα στην καθαρή αντίληψη της Αλήθειας. Αυτή η αγάπη του Αφιερωμένου ήταν που οδηγούσε το Ζεν να προτιμήσει τ απλά μαυρά μαυρόασπρα σχέδια από τις περίτεχνες λεπτοδουλεμένες ζωγραφιές της κλασικής Βουδιστικής Σχολής. Ορισμένοι οπαδοί του Ζεν έφτασαν μάλιστα στο σημείο να γίνουν εικονοκλάστες στην προσπάθειά τους να βρουν του Βούδα μέσα στον ίδιο τους τον εαυτό, αντί να τον ψάχνουν στις εικόνες και το συμβολισμό. Μια χειμωνιάτικη μέρα, ο Τάκνα Ούο Σο κατέστρεψε ένα ξύλικο άλογο του Βούδα για ν ανάψει φωτιά. "Τι ιεροσυλία!" φώναξε έντρομος ένας περαστικός. "Θέλω να βγάλω το Σάλι από τις στάχτες", αποκρίθηκε ήρεμα ο οπαδός του Ζεν. "Μα σίγουρα δε θα βγάλεις το Σάλι από την εικόνα!" ήταν η οργισμένη απάντηση, στην οποία ο Τάκνα αποκρίθηκε: "Αν όχι, τότε σίγουρα αυτή η εικόνα δεν είναι ο Βούδας, και δεν διαπράττω καμμιά ιεροσυλία". Κι ύστερα γύρισε στην αναμμένη φωτιά να ζεσταθεί.
 Ιδιαίτερη συμβολή του Ζεν στην ανατολική σκέψη αποτελεί το γεγονός ότι αναγνώρισε το Κοσμικό ως ίσης σημασίας με το Πνευματικό. Οι οπαδοί του Ζεν θεωρούσαν ότι μέσα στη μεγάλη συγγένεια των πραγμάτων δεν υπήρχε διάκριση μεταξύ μικρού και μεγάλου και ότι το άτομο διέθετε ίσες δυνατότητες με το σύμπαν. Ο κυνηγός της τελειότητας πρέπει ν ανακαλύψει στη δική του ζωή την αντανάκλαση του εσωτερικού φωτός. Η οργάνωση των Μονών του Ζεν ήταν ενδεικτική απ αυτή την άποψη. σε κ'αθε μέλος, εκτός από τον ηγούμενο, ανετίθετο μια ειδική εργασία στην επιστασία της Μονής και, κατά παράδοξο τροπο, οι δόκιμοι αναλάμβαναν τις ελαφρύτερες υποχρεώσεις,ενώ οι πιο σεβάσμιοι κι ηλικιωμένοι μοναχοί τα χειρωνακτικά και πιο βαρειά στην εκτέλεση καθήκοντα. Τέτοιου είδους λειτουργίες συνιστούσαν μέος της πειθαρχίας του Ζεν' και η πιο ασήμαντη ενέργειαέπρεπε να γίνεται με τελειότητα.Έτσι, δεν ήταν λίγες οι φορές που προέκυπτε μια φιλοσοφική συζήτηση την ώρα που οι μοναχοί ξεβοτάνιζαν τον κήπο, ξεφλούδισαν ένα γογγύλι ή σερβίριζαν το τσάι. Το ιδεώδες του Τεισμού είναι απόρροια αυτής της αντίληψης του Ζεν για την σπουδαιότητα και των μικρότερων περιστατικών της ζωής. Ο ταοισμός έθεσε τις βάσεις για τα αισθητικά ιδεώδη. Το Ζεν τα εφάρμοσε στην πράξη.