ΙΑΠΩΝΙΑ. ΟΚΑΚΟΥΡΑ ΚΑΚΟΥΖΟ. Τσάι και συμπάθεια.

βιβλίο γραμμένο το 1906 
δώρο του Sol

εκδόσεις ΕΡΑΤΩ, Μετάφραση Αλίνα Πασχαλίδη.

Η κούπα της οικουμένης. α μέρος

 Το τσάι εμφανίζεται ως φάρμακο κι εξελίσσεται σε ρόφημα. Στην Κίνα, τον όγδοο αιώνα, περνάει στην σφαίρα της ποίησης ως μια από τις πλέον ευγενείς διαδικασίες. Στην Ιαπωνία, το δέκατο πέμπτο αιώνα, εξυψώνεται σε θρησκεία αισθησιασμού, τον Τεϊσμό.Ο Τεϊσμός είναι μια λατρεία βασισμένη στο θαυμασμό του Ωραίου μέσα στα ποταπά περιστατικά της καθημερινής ύπαρξης. Διδάσκει την καθαριότητα και την αρμονία, το μυστήριο της αλληλοευσπλαχνίας, το ρομαντισμό της κοινωνικής τάξης. Στην ουσία είναι μια λατρεία του Ατελούς, καθώς και μια τρυφερή απόπειρα να επιτευχθεί κάτι το Εφικτό μέσα στο Ανέφικτο της ζωής μας.

 Η Φιλοσοφία του Τσαγιού δεν είναι απλώς και μόνο αισθητισμός με τη συνήθη έννοια του όρου, αφού εκφράζει, σε συνδυασμό με την ηθικη και τη θρησκεία, τη συνολική μας άποψη για τον άνθρωπο και τη φύση. Είναι υγιεινή, γιατί επιβάλλει την καθαριότητα΄είναι οικονομική επιστήμη, γιατί εντοπίζει την άνεση περισσότερο στο απλό παρά στο πολύπλοκο και το πολυδάπανο΄είναι ηθική γεωμετρία, στο βαθμό που καθορίζει την αίσθηση της αναλογίας μας προς το σύμπαν. Συμβολίζει το αληθινό πνεύμα της δημοκρατίας της Ανατολής, καθιστώντας όλους τους οπαδούς της αριστοκράτες της γεύσης.
 Η μακροχρόνια απομώνωση της Ιαπωνίας από τον υπόλοιπο κόσμο, η οποία συνέβαλλε στην ενδοσκόπησήμας στάθηκε, απίσης, εξαιρετικά ευνοική για την ανάπτυξη του Τεϊσμού. Η κατοικία και οι συνήθειές μας, η ενδυμασία και η μαγειρική μας, οι πορσελάνες και οι λάκες μας, η ζωγραφική - η ίδια η λογοτεχνία μας - όλα δέχτηκαν την επιρροή του. Κανένας μελετητής του Ιαπωνικού πολιτισμού δεν είναι δυνατόν να αγνοήσει την ύπαρξή του. Διαπερνώντας την κομψότητα των ιδιαίτερων διαμερισμάτων, ο Τεϊσμός εισέδυσε στην κατοικία των ταπεινών. Οι χωρικοί μας έχουν μάθει να διευθυτούνάνθη΄ο πιο φτωχός χειρώνακτας να προσφωνεί τους βράχους και τα νερά. Στην καθομιλουμένη λέμε ότι κάποιος "δεν έχει στάλα τσάι" μέσα του, όταν μένει ασυγκίνητος μπροστά στα κωμικοτραγικά επεισόδια ενός προσωπικού δράματος. Από την άλλη, στιγματίζουμε τον ασύδοτο αισθησιακό που, αδιάφορος για την επίγεια τραγωδία, θρασομανεί στην παλίρροια των απελευθερωμένων παθών, σαν καποιον που "έχει πολύ τσάι" στο αίμα του.
 Ένας ξένος μπορεί πράγματι ν απορήσει μ αυτό το φαινομενικά πολύ κακό για το τίποτα - What a tempest in a tea cup! -. Αν όμως αναλογιζόμασταν πόσο μικρή είναι τελικά η κούπα της ανθρώπινης απόλαυσης, πόσο γρήγορα ξεχειλίζει από τα δάκρυα, πόσο εύκολα στραγγίζει ως την τελευταία στάλα από την άσβεστη δίψα μας για το Άπειρο, τότε δεν θα νοιώθαμε καμιά ενοχή που δημιουργούμε ολόκληρο ζήτημα για μια κούπα τσάι. Το ανθρώπινο γένος έχει κάνει πολύ χειρότερα πράγματα. Τόσες θυσίες έχουμε προσφέρει στο βωμό του Βάκχου΄έχουμε δοξάσει ακόμα και τη ματωμένη εικόνα του Άρη. Γιατί να μην αφιερωθούμε στη Βασίλισσα των Καμελιών, να μην ευφρανθούμε στο θερμό χείμαρρο της συμπόνιας που ρέει από το βωμό της. Στο υγρό κεχριμπάρι, μέσα στη λεπτή πορσελάνη, ο μυημένος μπορεί να γευθεί τη γλυκειά σιωπή του Κομφούκιου, το πικάντικο πνεύμα του Λάο Τσε και το αιθέριο άρωμα του Σάκυα Μούνι.
 Όσοι δεν μπορούν να νιώσουν το ασήμαντο των σημαντικών πραγμάτων μέσα τους έχουν την τάση να παραβλέπουν το σημαντικό των ασημάντων πραγμάτων μέσα στους άλλους. Ο μέσος Δυτικός άνθρωπος, μακάριος κι αυτάρεσκος, δεν βλέπει την εθιμοτυπία του τσαγιού παρά μόνο ως ένα ακόμα παράδειγμα των μύριων παράξενων που συνιντούν για κείνον τη γραφικότητα και την παιδικότητα της Ανατολής. Ο Δυτικός θεωρούσε την Ιαπωνία βάρβαρη όταν αυτή εντρυφούσε στις ευγενείς τέχνες της ειρήνης, την αποκαλεί όμως πολιτισμένη από τη στιγμή που άρχισε να διαπράττει μαζικές σφαγές στα μαντζουριανά πεδία μάχης. Πολλή κουβέντα γίνεται τελευταία για το Σώμα των Σαμουράι - την Τέχνη του Θανάτου που καθιστά τους στρατιώτες μας ικανούς να εκστασιάζονται με την αυτοθυσία΄καθόλου όμως δεν έχει ελκύσει την προσοχή ο Τεϊσμός, που συμβολίζει την Τέχνη της Ζωής μας. Καλύτερα, όμως, να παραμείνουμε βάρβαροι, αν πρόκειται ο τίτλος των πολιτισμένων να μας απονεμηθεί χάρη στη μακάβρια δόξα του πολέμου να περιμένουμε καρτερικά τη στιγμή της απόδοσης του δικαίου σεβασμού στην τέχνη και τα ιδεώδη μας. 
 Πότε άραγε θα κατανοήσει, ή θα προσπαθήσει τουλάχιστον να κατανοήσει, η Δύση την Ανατολή; Τρομάζουμε, εμείς οι Ασιάτες, μπρος στο παράξενο ιστό αλήθειας και μύθου που έχει υφανθεί γύρω μας. Λένε για μας ότι τρεφόμαστε με άρωμα του λωτού και με ποντίκια, ακόμα και με κατσαρίδες! Μας θεωρούν ανίσχυρους φανατικούς ή, πάλι, άθλιους φιλήδονους. Η ινδική πνευματικότητα είναι για το Δυτικό αξιογέλαστη σαν άγνοια, η Κινέζικη νηφαλιότητα σαν ηλιθιότητα, ο ιαπωνικός πατριωτισμός σαν μοιρολατρία. Είμαστε, λέει, λιγότερο ευαίσθητοι ακόμα και στον πόνο και στους τραυματισμούς, γιατί το νευρικό μας σύστημα είναι πιο γερό! 
 Γιατί να μη διασκεδάζετε εις βάρος μας; Η Ασία σας ανταποδίδει τη φιλοφρόνηση. Θα αποκτούσατε μάλιστα πρόσθετο υλικό προς τέρψιν αν μαθαίνατε όσα κι εμείς έχουμε φανταστεί και γράψει για σας. Θα ανακαλύπτατε, ακούγοντάς τα, τη αίγλη της προοπτικής, την ασυνείδητη εκδήλωση του θαυμασμού μας, τη βουβή μας δυσαρέσκεια μπροστά στο καινούριο και το απροσδιόριστο. Σαν έχουν αποδοθεί αρετές πολύ εκλεπτυσμένες για να σας ζηλέψουμε έχετε κατηγορηθεί για εγκλήματα πολύ γραφικά για να σας καταδικάσουμε. Οι συγγραφείς μας των παλιών χρόνων - οι σοφοί άνθρωποι που ήξεραν - μας γνωστοποιούσαν πως είχατε φουντωτές ουρές κρυμμένες μες στα ρούχα σας και πως συχνά το δείπνο σας απαρτιζόταν από νεογέννητα μωρά φρικασέ!. Ή μάλλον είχαμε κάτι ακόμα χειρότερο ενεντίον σας: σας θεωρούσαμε ως τους πιο ανεπαρκείς ανθρώπους του κόσμου γιατί είχατε τη φήμη πως ποτέ δεν πραγματοποιούσατε όσα διακηρύσσατε.
 Αυτές οι παρανοήσεις μεταξύ μας εξαλείφονται με γοργό ρυθμό τώρα πια. Το εμπόριο έχει επιβάλλει τις ευρωπαϊκές γλώσσες στα περισσότερα ανατολικά λιμάνια. Οι νέοι Ασιάτες συρρέουν στα κολέγια της Δύσης για ν αποκτήσουν τα εφόδια της σύγχρονης εκπαίδευσης. Η διαίσθησή μας δεν επαρκεί για να κατανοήσουμε τον πολιτισμό σας σε βάθος αλλά είμαστε, τουλάχιστον, πρόθυμοι να μάθουμε. Ορισμένοι συμπατριώτες μου έχουν υιοθετήσει σε υπερβολίκό βαθμό τα έθιμα και το πρωτόκολλό σας, αυταπατώμενοι πως η απόκτηση σκληρών γιακάδων και ευρωπαϊκών καπέλων συνεπάγεται και την αφιμοίωση του πολιτισμού σας. Όσο θλιβεροί και αξιοθρήνητοι κι αν είναι τέτοις είδους ακκισμοί, φανερώνουν ωστόσο την προθυμία μας να πλησιάσουμε τη Δύση γονατιστοί. Δυστυχώς δεν ευνοεί την κατανόηση της Ανατολής. Ο χριστιανός ιεραπόστολος, έρχεται να προσδώσει, όχι όμως και να προσλάβει. Οι πληροφορίες που έχετε για μας βασίζονται στις πενιχρές μεταφράσεις της τεραστίου εύρους λογοτεχνίας μας και στα ανακριβή ανέκδοτα των περαστικών ταξιδιωτών. Σπάνια μόνο η γενναία πένα ενός Λευκάδιου Χερν ή εκείνη του συγγραφέα του Ιστού της Ινδικής Ζωής φωτίζει το ανατολικό σκοτάδι με τη δάδα των αληθινών δικών μας αισθημάτων.
 Προδίδω ίσως την άγνοιά μου γύρω απ τη θρησκεία του τσαγιού όντας τόσο ειλικρινής. Το πνευμα της ευγένειας, το πνεύμα του Τεϊσμού, απαιτέι να λες μόνο αυτό που αναμένεται από σένα και τίποτα παραπάνω.Μα δεν προτίθεμαι να μιλήσω εδώ ως ευγενικός Τεϊστής. Έχει γίνει ήδη τόσο μεγάλο κακό εξ αιτίας των παρεξηγήσεων ανάμεσα στο Νέο και τον Παλιό κόσμο, ώστε μόνο να απολογείται δε χρειάζεται κανείς, επειδή προσπαθεί να συμβάλλει στην προώθηση της αλληλοκατανόησης. Αν η Ρωσσία είχε συγκατανεύσει να γνωρίσει καλύτερα την Ιαπωνία, οι αιματηρές εχθροπραξίες της αρχής του 20ου αιώνα θα είχαν αποσοβηθεί. Τι καταστεπτικές συνέπειες για την ανθρωπότητα μπορεί να έχει η περιφρόνηση των ασιατικών προβλημάτων! Ο ευρωπαϊκός ιμπεριαλισμός, που δεν παραλείπει να κρούει τον κωδωνα του κινδυνου μπροστά στον κίτρινο κίνδυνο, αποφεύγει να συνειδητοποιήσει όπτι και η Ασία μπορεί κάλλιστα να εξεγερθεί κατά της απάνθρωπης απειλής του λευκού ολέθρου μπορεί να μας περιγελάτε επειδή, " έχουμε πολύ τσάι" μέσα μας γιατί εμείς να μην υποπτευόμαστε πως οι δυτικοί "σεν έχουν στάλα τσάι " στο αίμα τους; 
 Ας πάψουν πια οι δυο ήπειροι να εξακοντίζουν αφορισμούς η μια στην άλλη, και ας γίνουμε λίγο θλιμμένοι, ή πιο σοφοί, από το αμοιβαίο κέρδος ενός ημισφαιρίου. Η πορεία της ανάπτηξής μας ακολούθησε διαφορετικές γραμμές, αλλά δεν υπάρχει λόγος να μην συμπληρώνει η μια γραμμή την άλλη. Εσείς αναπτυχθήκατε πληρώνοντας το τίμημα μιας διαρκούς ανησυχίας΄εμείς δημιουργήσαμε μιαν αρμονία ανίσχυρη μπροστά στην απρόσκλητη επιθετικότητα. Θα το πιστέψετε; Σε κάποιους τομείς η Ανατολή βρίσκεται σε καλύτερη μοίρα παό τη Δύση!
 Κατά ένα περάξενο τρόπο η οικουμένη συναντάται στις μέρες μας, σε μια κούπα τσάι. Είναι η μόνη ασιατική τελετουργία που εμπνέει τον οικουμενικό σεβασμό. Οι Λευκοί χλευάζουν τη θρησκεία και τα ήθη μας, δέχονται όμως ανεπιφύλακτα το φαιό αφέψημα. Το σερβίρισμα του απογευματινου τσαγιού αποτελεί πια μια σημαντική διαδικασία στις δυτικές κοινωνίες. Στο ανεπαίσθητο κροτάλισμα δίσκων και φλυτζανιών, στο απαλό θρόισμα της γυναικείας φιλοξενίας, στον κοινό προσηλυτισμό στο γάλα και τη ζάχαρη νιώθουμε την αναντίρρητη επιβολή της Λατρείας του Τσαγιού. Η στωική υποταγή του καλεσμένου στη μοίρα που τον περιμένει μέσα στο αμφίβολο ρόφημα μαρτυρεί πως σ αυτήν τουλάχιστον την περίσταση το πνέύμα της Ανατολής είναι ο απόλυτος άρχων.